“روح فرهنگی شهرها”

به قلم “محمد همتی”

فرهنگ را در یک تعریف کلی می‌توان، مجموعه‌ای از اعتقادات، باورها، سنت‌ها و الگوهای رفتاری، دیداری و نیز دانش و ادبیات مکتوب و شفاهی یک جامعه دانست. هنر معماری و شهرسازی مهم‌ترین نشانه‌های فرهنگ هر قوم و ملت در ادوار مختلف تاریخی را تشکیل می‌دهد. ارتباط معماری با فرهنگ و تاریخ می‌تواند از هویت ارزشمند یک ملت نگهبانی نماید. با بررسی دوره‌های مختلف تاریخی به سبک‌های مختلف معماری آشنا می‌شویم که نشانگر ذوق هنری مردمان آن دوره است.

برای مثال حتی در عصر تاخت‌وتاز مغولان ویرانگر به سرزمین کهن ایران، بنای دالان‌ها و کوچه‌های شیب‌دار و مکان‌های ساخت شهرها، روش مبارزه با مهاجمان را در معماری شهرها می‌بینیم. که لازم است همگان بخصوص کارشناسان و دانشگاهیان این فن، در حفظ این میراث گرانبها اقدامات شایسته و بایسته را انجام دهند. ساخت شهرک‌های بی‌هویت و معماری‌های رومی، یونانی و غربی یا ملغمه‌ای از همه اینها در بنای ساختمان‌ها و معماری شهرها، فاجعه زیست اجتماعی و فرهنگی را به وجود آورده که از فاجعه زیست محیطی نیز در حفظ میراث فرهنگی خطرناک‌تر است. این نوع نگاه با زندگی مردم پیوند خورده و گسست فرهنگ و معماری ایرانی و اسلامی را به همراه خواهد داشت. زیرا معماری هر جامعه تصویر عینی فرهنگ مردم آن جامعه را متجلی می‌سازد.

​
 برای مثال اگر می‌گوییم سمنان شهر فرهنگی و تاریخی، باید هویت و روح فرهنگی و تاریخی، بدون شرح قابل مشاهده باشد؛ چرا نتوانسته‌ایم در معماری شهری با سنت و مدرنیسم و فرهنگ و روزآمدی آن، ارتباط معنی‌داری برقرار نماییم؟
 
در معماری ایرانی و اسلامی در شهرهای قدیم، محله محور بودن و شهری در میان باغ‌ها یک اصل انکارناپذیر می باشد. هویت شهری را مجموعه‌ای از این محله‌ها مانند گلبرگ‌های یک گل در کنار هم تشکیل می‌دادند. شترخان، پاچنار، اسفنجان، کهنه‌دژ، ملحی، کوشمغان، زاوقان، کدیور، شاهجو و… امروز نیز اگر به دنبال مبارزه با بی‌هویتی فرهنگ شهری هستیم باید در حفظ میراث کهن شهرمان بکوشیم.

براساس ماده ۱۱۱ قانون شهرداری‌ها، برای احیا و مرمت خانه‌های قدیمی و تاریخی اجازه خرید و بازآفرینی و مرمت این بناها داده شده است که در کناراداره میراث فرهنگی باید شهر فرهنگی را دوباره احیا کرد.

​
فرهنگ پیاده محور کردن شهرها به جای خودرو محور شدن بی‌انتها، احیای خانه‌های تاریخی و بنای گذرهای فرهنگی، باغ‌راه‌ها، موزه آب، موزه سلامت و حرکت بزرگی که دکترعزیزالدین در باغ موزه امیر ایجاد کردند و می‌تواند بر غنای فرهنگ گردشگری شهر سمنان افزوده وشعار سمنان از معبر به مقصد، مصداق عملی پیدا کند.

متاسفانه در دوره‌ای در شهرهای کشور از جمله شهر سمنان، خانه‌های تاریخی تخریب می‌شد از جمله خانه معتمدی و خانه ذوالفقاری که در شرایط کنونی با حضور شهردار فرهنگ‌محور شهر سمنان شاهد تحولاتی در حفظ هویت فرهنگی شهر سمنان هستیم.

​
احیای باغ راهها شامل نی‌کی‌ژه، کندنه، دِوَرَه ره، باغ خانواده ، باغ‌راه میان‌محله زاوغان به طرف بقاع متبرکه امامزاده اشرف و علویان به طول دوکیلومتر ، پیشه برجوم، باغ‌راه ناسار و اسفنجان (استخر باغ فیض)، باغ‌راه استاله‌جو در محله سفید پل، باغ‌راه انجیلتا متصل به استخر شاهجو تا باغ خانواده فدک، جاده گردشگری پارک‌کوهستان حداقل بعنوان نمونه‌سازی  فرهنگ تاریخی در این شهر است.

​
یکی از اقدامات بزرگ دیگر مرمت و بازسازی مسیر آب از آب پخش کن به طرف ۶ استخر شهری سمنان است که تمام استخرها از مبدا تا مقصد در حال آماده‌سازی گذرهای فرهنگی و هویت‌سازی دوباره شهر سمنان خواهد بود.

​
همانگونه که اشاره شد بیش از ۱۵ خانه تاریخی و قدیمی مرمت، بازسازی شده که در این اقدام بایسته شهرداری سمنان، خیزش فرهنگی- اجتماعی بوجود آمده و بسیاری را به تکاپو واداشته که با نگاه جدید به احیا و مرمت خانه‌های تاریخی موجود بپردازند و تخریب را تنها گزینه برون‌رفت از شرایط موجود ندانند. متاسفانه مدت یک دهه است که به دلیل مشکلات بوجود آمده در مرمت و بازآفرینی ۱۸ هکتاری پهنه شرقی اقدام عملی صورت نگرفته که لازم است این محرک‌سازی، با اعتباراتی که پیش‌بینی‌شده به مرحله اجرا درآید تا همه در کنار هم به هویت‌سازی دوباره شهرمان کمک کنیم.

​
برنامه‌سازان در طرح جامع و تفصیلی شهرها، فعال‌سازی معاون بازآفرینی شهری در وزارت راه‌و شهرسازی، دانشکده‌های عمران و هنر دانشگاه‌ها، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، شهرداری‌ها و شوراهای شهر و انجمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد در دمیدن روح فرهنگی به کالبد شهرها وتغییر این رویکرد،می توانند نقش به سزایی ایفا کنند که ضرورت طرح جامع مدیریت شهری در اجرای این برنامه‌ها لازم واجنناب ناپذیر  خواهد بود.